Zelfsturend leren zou een centrale rol moeten hebben in het huidige onderwijs. Door te werken aan zelfsturend leren, bereid je studenten voor op een levenlang leren. Je zorgt ervoor dat studenten zelf leren initiatief te nemen, zicht krijgen op hun eigen leerbehoeften en daar planmatig aan kunnen werken. Een e-portfolio is een mooi hulpmiddel bij het ontwikkelen van zelfsturend leren. En toch werpt het niet altijd zijn vruchten af. Waar komt dat door?
Of een e-portfolio daadwerkelijk zelfsturend leren bevordert en/of ondersteunt, heeft te maken met factoren op 5 verschillende niveaus. Al deze factoren bepalen of het e-portfolio daar een succesvolle rol in kan spelen.
-
Institutionele factoren
Onderzoek van Beckers et al. (2016) laat zien dat op institutioneel niveau twee factoren een negatieve invloed kunnen hebben op het doelgericht inzetten van het e-portfolio.
De eerste factor die van negatieve invloed is, zijn ‘niet passende institutionele richtlijnen’. Het succesvol ondersteunen van de ontwikkeling van zelfsturend leren begint bij een onderwijsvisie waarin zelfsturend leren gewaardeerd wordt en actief wordt ondersteund. Dit bepaalt of de school haar tijd en middelen beschikbaar stelt om te werken aan zelfsturend leren. Wanneer dit in orde is, zal ook minder sprake zijn van de tweede negatieve invloed: ‘ongetrainde docenten’. Docenten moeten uiteraard weten hoe zij studenten het beste kunnen begeleiden.
De rol van de docent bij het begeleiden van zelfsturend leren kan anders zijn. Het vraagt om een meer coachende rol, waarin vooral de studenten gestimuleerd worden om vervolgstappen te bedenken. Onder anderen Beckers geeft daarom het advies om faculteitsontwikkeling aan te bieden om docenten te helpen bij het veranderen naar een rol die past bij zelfsturend leren.
-
Curriculum factoren
Belangrijk op curriculumniveau is dat het portfolio naadloos geïntegreerd moet zijn in het curriculum. Omdat zelfsturend leren in hele curriculum een rol speelt, speelt het portfolio daarmee ook een rol in alle lessen. Hoe meer het e-portfolio een onderdeel uitmaakt van de hele opleiding, hoe groter het succes ervan.
Wanneer het e-portfolio wordt ingezet ter bevordering van zelfsturend leren moet je goed nadenken over de inzet van het portfolio bij toetsing. Een e-portfolio wordt intensiever gebruikt, wanneer het een toets-status krijgt. Maar het effect hiervan kan ook van negatieve invloed zijn op de ontwikkeling van zelfsturend leren (zie ook ons eerdere artikel hierover). Portfoliogebruik past goed bij samenwerkend en competentiegericht toetsen. Zorg altijd voor een duidelijk onderscheid tussen de momenten en handelingen waarvan geleerd wordt en de momenten waarop dit dient voor toetsing. Laat bij voorkeur de student zelf bepalen wat hij wanneer inzet voor de toets.
-
Leerproces factoren
In potentie is een e-portfolio een krachtig leermiddel. Het is dan wel belangrijk dat gebruikers ermee overweg kunnen. Het is verstandig om ervoor te zorgen dat de omgeving niet onnodig complex is, en technisch weinig verwacht van gebruikers. Dus denk goed na: hebben we deze module echt nodig om te bereiken wat we willen bereiken? En zorg ervoor dat gebruikers voldoende getraind zijn.
-
Persoonlijke factoren
Wanneer de school alles heeft gefaciliteerd om een succes te maken van het zelfsturend leren met behulp van het e-portfolio, bestaan er nog altijd persoonlijke factoren die soms voor problemen kunnen zorgen. Er zullen studenten zijn die weinig motivatie hebben om te werken aan het portfolio of het niet noodzakelijk achten. Actieve coaching kan dat beperken. Ook laat het onderzoek van Beckers et al. zien dat scholen waar actief gewerkt wordt aan scaffolding betere resultaten geven op het gebied van zelfsturend leren met e-portfolio’s. Het zou dus de moeite waard kunnen zijn om scaffolding op te nemen in de instructiestrategieën van de school. Leraar24 geeft meer uitleg over scaffolding.
-
Portfolio factoren
Ook het e-portfolio zelf kan van negatieve invloed zijn. Het is belangrijk om te kiezen voor een e-portfolio dat technisch in orde is. Portfolio’s waarin je doelen kunt stellen, plannen kunt maken en die je helpen bij zelfevaluatie, toonden het beste resultaat op het gebied van zelfsturend leren. Het met name van belang dat het e-portfolio ondersteunend is aan de doelstellingen die je wilt bereiken. Naast zelfsturend leren zijn er vaak ook andere doelen verbonden aan het e-portfolio. Hoe meer doelen, hoe meer wensen, hoe complexer de keuzes die gemaakt moeten worden. Bij Paragin helpen we je graag bij het destilleren van alle wensen en doelen die er zijn. Neem gerust contact met ons op.
Bron: Beckers, J., Dolmans, D.H.J.M., & van Merriënboer, J.J.G. (2016). e-Portfolios enhancing students’ self-directed learning: A systematic review of influencing factors. Australasian Journal of Educational Technology, 32(2), 32-46
