Tijdens een leerproces kunnen bij studenten verschillende emoties optreden. Dit kan uiteenlopen van bang zijn voor een examen tot voldoening na afronding van een grote opdracht. Wat voor invloed heeft emotie op het leren en prestaties?

Samenhang tussen emotie en andere aspecten

Het is bekend dat emoties een sterke invloed kunnen hebben op leervaardigheden en prestaties. Binnen die twee aspecten zijn echter verschillende onderdelen die beïnvloed worden. Zo kunnen emoties de inzet van cognitieve processen en leerstrategieën bij studenten doen veranderen. Daarnaast kan er ook een invloed zijn van emotie op de beslissingen die studenten nemen. Verder is de samenhang tussen emotie en motivatie een belangrijke factor. De drie genoemde aspecten zijn daarbij van wederkerige invloed op emoties. Hieronder worden deze vier belangrijke onderdelen een voor een besproken.

Cognitieve processen en leerstrategieën

Cognitieve processen en leerstrategieën zijn nodig bij het aanpakken van het leren van examens of het uitvoeren van opdrachten. Emoties kunnen hierbij van invloed zijn door bijvoorbeeld het opnemen van informatie te versterken of te bemoeilijken. Ook de manier waarop deze informatie in het geheugen wordt opgeslagen kan anders verlopen, afhankelijk van de emotionele staat waarin iemand zich bevindt. Dit kan per persoon erg verschillen, omdat mensen andere voorkeuren kunnen hebben voor een aanpak of bepaald onderwerp.

Nemen van beslissingen

Een beslissing nemen op basis van emoties is niet ongewoon. Dat geldt ook als het gaat om beslissingen maken gedurende een leerproces. Een minder bekend onderdeel hierbij is het anticiperen van emoties bij een beslissing. Stel dat je weet dat je voor een examen geen hoog cijfer hoeft te halen, dan kan je tentamenangst lager zijn vanwege de verlaagde druk. Het anticiperen van de afwezigheid van de emotie angst heeft zo dus een sterke invloed op het leerproces.

Motivatie

Verschillende emoties corresponderen met het ondernemen van verschillende acties. De eerder genoemde angst voor tentamens kan er voor zorgen dat de motivatie van een persoon erg laag is, omdat het gaat om een onplezierige situatie. Wat ook kan is dat een persoon juist motivatie haalt uit de emotie, omdat in het verleden een strategie is gevonden om die angst tegen te gaan. Het wordt daarom aangeraden aan instructieontwerpers om rekening te houden met het behouden van motivatie bij studenten.

Wederkerige invloed

Zoals eerder gesteld zijn de bovengenoemde aspecten van invloed op elkaar, van twee kanten. Emotie is in constante interactie met de andere factoren. Het is voor zowel studenten als hun begeleiders goed om hier bewust van te zijn, omdat zo voorkomen kan worden dat er een negatieve spiraal ontstaat. Onderzoekers bevelen dan ook aan om studenten op emotioneel gebied ondersteuning te bieden, zowel binnen het onderwijsgedeelte als daarbuiten.

Bron: Kim, C., & Pekrun, R. (2014). Emotions and motivation in learning and performance. Handbook of research on educational communications and technology, 65-75.

We vroegen een aantal (oud-)studenten van de Universiteit Utrecht wat hun ervaringen zijn met RemintoToets. Universiteit Utrecht gebruikt RemindoToets al een aantal jaar om toetsen mee af te nemen en inzagemomenten te faciliteren. De studenten maken tentamens voornamelijk in een grote zaal, vaak met tientallen of zelfs honderden tegelijk. We spreken Elisa, Michelle, Jonas, Emil en Tess.

Was RemindoToets de eerste keer dat de student een digitaal tentamen moest maken?

Een aantal studenten had al eens eerder een digitale toets gemaakt, bijvoorbeeld voor het VWO eindexamen ‘Kunst Algemeen’. Daarvoor werd gebruik gemaakt van software die ontwikkeld was door Cito, ExamenTester.

Elisa: “Met het eindexamen op de middelbare school gebruikte de school een normale computer. Voor het examen Kunst Algemeen moesten we daarin afbeeldingen en video’s bekijken. Alle teksten en het antwoordformulier hadden we wel nog op papier.”

Op de Universiteit Utrecht wordt RemindoToets in combinatie met Chromebooks gebruikt, zonder dat er toegang is tot andere programma’s op de computer. De studenten vinden dit allemaal erg prettig werken, je kunt je volledig focussen op de toets. De tafels staan uit elkaar, waardoor de studenten de ruimte hebben om zich heen. Je legt je ID ter controle op tafel en je kunt gaan zitten.

Jonas zegt bijvoorbeeld: “Als je inlogt met je studentennummer en wachtwoord hoef je verder eigenlijk heel weinig te doen om te beginnen aan de toets. Je hoeft hem alleen maar aan te klikken, wachten tot de surveillant hem open zet en dan kun je beginnen. Tenzij iemand zijn inlogcode vergeten is, dat heb ik wel een paar keer zien gebeuren!”

Wat vinden de studenten van de software zelf?

De studenten waren allemaal van mening dat de software neutraal is en niet afleidt van de inhoud van de toets. De functies zijn allemaal helder en de functies die een digitaal toetssysteem heeft vinden ze handig. RemindoToets geeft bijvoorbeeld een waarschuwing als een vraag wordt overgeslagen.

Michelle vergat ooit een vraag in te vullen: “Bij een toets heb je natuurlijk stress, en in mijn haast vergat ik een vraag in te vullen. De software herinnerde me er gelukkig aan dat ik nog een vraag open had staan, anders had ik de toets gewoon ingeleverd.”

Het handige van een computer is natuurlijk dat er makkelijk tekst kan worden bewerkt. De studenten zien dit ook in en een aantal zegt dat het handig is dat je in RemindoToets tekst kunt knippen en plakken. Het is zo veel makkelijker om een verhaal aan te passen en je argumenten te sorteren.

“Als je op een gegeven moment een paar honderd woorden hebt getypt voor een antwoord, dan is het wel zo fijn als je niet je hele antwoord hoeft door te krassen. Het werkt toch lekkerder als je hier en daar wat woorden kan weghalen of er tussen kan typen.”, stelt Emil.

Een aantal studenten heeft ook wel eens een inzagemoment kunnen (of moeten) bijwonen. Ze vonden het prettig dat de toets op deze manier in te zien was. Bij meerkeuzevragen was bijvoorbeeld direct zichtbaar wat het juiste antwoord was. Open vragen hadden een functie waarbij opmerkingen geplaatst konden worden, waardoor je niet op de surveillerende docent hoefde te wachten.

En wat vinden ze van het verschil tussen een papieren toets en een digitale toets? Wat werkt nou prettiger?

De studenten vinden een digitale toets prettig werken, maar er valt nog wat te zeggen voor de papieren tegenhanger. Naar een scherm kijken is toch wel anders dan een blad op je tafel hebben liggen. Een van de studenten vergeleek het met een boek lezen of een tekst lezen op je computer of telefoon, soms heeft fysiek gewoon de voorkeur.

In een zaal zitten met anderen die ook op een toetsenbord moeten tikken vinden sommigen wat afleidend. Anderen kunnen zich er juist prima voor afsluiten. “Maar ja”, zegt Tess, “daar kunnen we eigenlijk niet echt omheen. Ik denk dat het maken van toetsen op een laptop gewoon veel praktischer is. Geen gedoe met al dat papier en zo. Ik stoor me zelf wel erg aan het getik op die toetsenborden, sommige mensen kunnen er echt goed op rammen. Maar dat hoort gewoon bij de voor- en nadelen ervan.”

Het volgen van oogbewegingen door middel van eye-tracking wordt in verschillende werkvelden gebruikt. De afgelopen jaren is er onderzoek gedaan naar de inzet van deze methode, voor het verbeteren van onderwijs.

Eye-trackers worden onder andere ingezet bij het verbeteren van (commerciële) websites. De ontwerpers kunnen zo namelijk precies zien naar welke onderdelen de gebruikers van de website kijken en hoe lang ze dit doen. Op een gegeven moment hebben onderzoekers bedacht om dit te gaan testen voor doeleinden in het onderwijs. Maar welke doeleinden zijn dit dan precies? Hieronder vind je er een aantal.

Verbeteren van (computer)onderwijs

Net zoals eye-trackers dienen voor het verbeteren van websites, werkt dit principe hetzelfde bij het onderwijs. Omdat bij studenten getest kan worden waar zij naar kijken bij het maken van opdrachten, kan zo achterhaald worden welke onderdelen verbetering nodig hebben. Mogelijk zijn er elementen die te afleidend zijn, of komt naar voren dat de aandacht van de blik bij bepaalde stukken tekst afdwaalt. Ontwerpers kunnen op die manier heel precies aanpassingen doen, om het gebruik van onderwijs sterk te verbeteren, zeker in een digitale omgeving.

Doorgeven van expertise

Bepaalde visuele taken kunnen voor beginners lastig zijn om op te pakken. Een voorbeeld hiervan is het bekijken van medische afbeeldingen, zoals scans of röntgenfoto’s. Het lastige aan dit onderwerp is dat experts het moeilijk vinden om de relevante informatie en processen over te dragen aan studenten. Eye-trackers helpen hierbij, omdat de metingen laten zien hoe experts visuele taken aanpakken. Door naar de oogbewegingen te kijken wordt duidelijk wat de aanpak is bij het identificeren van symptomen. Die data kan gebruikt worden om een passend cognitief proces op te stellen waarmee informatie kan worden aangeleerd aan studenten.

Verhogen van leesvaardigheid

De leesvaardigheid van een student kan verbeterd worden, doordat een eye-tracker inzicht kan geven in de manier waarop iemand leest. Zijn er bepaalde woorden of zinnen die voor een student moeilijk zijn, of hebben ze moeite met het vinden van cruciale informatie? Door de oogbewegingen te bekijken is het mogelijk om bij iemand met een zwakke leesvaardigheid aan te geven, aan welke onderdelen gewerkt moet worden.

Zichtbaar maken van mentale processen

Met behulp van een eye-tracker wordt meer inzicht gegeven in het gedachteproces. Een voorbeeld van een vakgebied met mentale, vaak onzichtbare processen is wiskunde. Zeker bij het gebruik van complexe berekeningen, is het voor een persoon vaak moeilijk om een complex proces te beschrijven. Door de oogbewegingen te volgen ziet een persoon zelf ook in of er bepaalde strategieën onbewust worden gebruikt. Wanneer achteraf uitleg wordt gevraagd over het proces, kan die persoon daarom beter verklaren waarom er bepaalde beslissingen worden genomen.

Bronnen:

Busjahn, T., Schulte, C., Sharif, B., Begel, A., Hansen, M., Bednarik, R., & Antropova, M. (2014). Eye tracking in computing education. In Proceedings of the tenth annual conference on International computing education research (pp. 3-10).

Ashraf, H., Sodergren, M. H., Merali, N., Mylonas, G., Singh, H., & Darzi, A. (2018). Eye-tracking technology in medical education: A systematic review. Medical teacher, 40(1), 62-69.

Horsley, M., Eliot, M., Knight, B. A., & Reilly, R. (Eds.). (2013). Current trends in eye tracking research. Springer Science & Business Media.

Strohmaier, A. R., MacKay, K. J., Obersteiner, A., & Reiss, K. M. (2020). Eye-tracking methodology in mathematics education research: A systematic literature review. Educational Studies in Mathematics, 104, 147-200.