Het kan gebeuren dat je bij het maken van een les of ander onderwijsmateriaal tegen het auteursrecht aanloopt. Dit betekent dat je niet zomaar de betreffende afbeeldingen of tekst kunt gebruiken om er zelf iets mee te ontwerpen. Open leermiddelen zijn hier een oplossing voor.
Wat is een open leermiddel?
Een open leermiddel bestaat uit onderwijsmateriaal, wat gratis gebruikt en gedistribueerd mag worden. Het valt vaak onder een open licentie zoals Creative Commons, of het wordt online op een publiek toegankelijk domein geplaatst. Internationaal staan deze leermiddelen vooral bekend als Open Educational Resources (OER).
Met de oprichting van Creative Commons (CC) als vervanging van traditionele auteursrechten, werd het makkelijker om bepaalde informatie te kopiëren en verspreiden. Bij een dergelijke licentie hoef je namelijk niet meer om toestemming te vragen voor het gebruik. Dit maakt het voor ontwikkelaars van onderwijsproducten minder ingewikkeld en scheelt het tijd en/of geld.
Dit betekent echter niet dat er helemaal geen verplichtingen aan vast zitten! Onder Creative Commons kunnen er nog steeds één of meerdere voorwaarden aan de verspreiding zitten. Hier zijn vier categorieën voor bedacht:
- Naamsvermelding: als een CC-licentie dit onderdeel bevat, ben je verplicht om de naam van de maker te vermelden.
- Niet-commercieel: in dit geval is het niet toegestaan om geld te verdienen met het gebruik van dit werk. Wat wel mag, is het inzetten voor bijvoorbeeld een les op school.
- Geen afgeleide werken: dit geeft aan dat je een werk niet mag veranderen, ongeacht op welke manier dat gebeurt. Het werk mag wel gepubliceerd worden.
- Gelijk delen: als je een afgeleid werk met dit label publiceert, moet dit een identieke licentie hebben als het origineel.
Er zijn in totaal zes licenties opgesteld die maximaal drie van deze categorieën bevatten. Deze zijn hier te vinden.
Voorbeelden van websites met open middelen
In Nederland is in 2008 door het ministerie van OCW een omgeving opgericht, wat moet dienen als database voor openbaar toegankelijk lesmateriaal. Wikiwijs.nl bevat, op het moment van schrijven, bijna 420.000 lessen. Deze zijn van verschillend niveau, lopend van primair onderwijs tot aan hbo.
Een aantal universiteiten en hogescholen bieden lesmateriaal of zoekmachines aan, om open leermiddelen te vinden. Zo hebben bijvoorbeeld de TU Delft en de Universiteit van Amsterdam een pagina waar cursussen en tekstboeken staan die een open licentie hebben. Ook kunnen hoger onderwijsbibliotheken docenten helpen bij het creëren, bewerken en vinden/vindbaar maken van open leermaterialen. Met dank aan de Hogeschool Rotterdam voor deze tip!
Ook met Google kun je heel eenvoudig afbeeldingen vinden met een Creative Commons-licentie. Zoek op je gewenste term en navigeer naar het tabblad Afbeeldingen. Wanneer je vervolgens aan de rechterkant van de pagina op ‘Tools’ klikt, kun je er voor kiezen om bij Gebruikersrechten te zoeken op Creative Commons-licenties. Vervolgens krijg je alleen afbeeldingen te zien die onder Creative Commons vallen. Vergeet niet om te controleren of je hem zelf nog mag aanpassen!
